حمایت از گنج‌نما




 

پیغام

پسرِ خوبم، ماهان

پاشو

برو آن کوچه‌ی پایینی،

خانه‌ای هست که سکّو دارد

پیرمردی لاغر می‌بینی

روی سکّوی دَمِ خانه نشسته‌ست

با قبای قدکِ گُل‌ناری؛

غصه‌ی عالم بر شانه‌ی مفلوکش

پنداری.

شاید از چشمانِ ترکمنی‌ش

زودتر بشناسی‌ش.

می‌روی پیش و

بلند

(گوش‌هایش آخر

تازگی قدری سنگین شده)

می‌گویی: «قورقومّی!»

سر تکان خواهد داد

با تأثر به تو لبخندی خواهد زد

و تو را خواهد بوسید،

و تو آن وقت به او خواهی گفت

نوه‌ی کوچکِ من هستی و اسمت ماهان

و برایش از من پیغامی داری.

(خودِ او اسمش مختوم‌قلی‌ست

سعی کن یادت باشد.)

بعد، از قولِ من

این‌ها را

یک‌به‌یک خدمتِ او خواهی گفت:

ــ آه، مختوم‌قلی

این چه رؤیای شگفتی‌ست که در بی‌خوابی می‌گذرد

بر دو چشمِ نگرانِ من؟

این چه پیغامِ پُراز رَمزِ پُر از رازی‌ست

که کشد عربده بی‌گفتار

اینچنین از تَکِ کابوسِ شبانِ من؟

خوابِ سنگینِ پریشانی‌ست

لیک اشارت به مجازش نیست

به گمانِ من.

خواب می‌بینم

چند تن مَردیم

در ظلمتِ قیرینِ شبانگاهی

که به گورستانی بی‌تاریخ

پِیِ چیزی می‌گردیم.

شبِ پُر رازی‌ست:

ظلماتی راکد

در فراسوی مکان،

و مکان

پنداری

مقبره‌ی پوده‌ی بی‌آغازی‌ست

در سرانجامِ زمان.

دیرگاهی‌ست زمین مُرده‌ست

و به قندیلِ کبود

روشنانِ فلکی

در فسادِ ظلمات افسرده‌ست.

ما ولیکن

گویی می‌دانیم

که به دنبالِ چه‌ایم،

لیک اگر چند بدان

نمی‌اندیشم

در عمل گویی مردانی هستیم

کز اراده‌ی خود پیشیم.

راستی را

هر چند

شعله‌ی سردی آنسان که بر آن بتوان انگشت نهاد

سببِ غلغله‌ی جوششِ ما نیست،

هیچ انگیزه‌ی بیرون و درون نیز

مانعِ کوششِ ما نیست:

بیل و کج‌بیل و کلنگ

بی‌امان در کار است

تا ز رازی که به کشف‌اش می‌کوشیم

پرده بردارد.

(آه، مختوم‌قلی

بارها دیده‌ام این رؤیا را

با سری خالی

با نگاهی عُریان.)

ناگهان

مدخلِ سردابی

آنک!

(همگی

مات و حیرت‌زده در یکدیگر می‌نگریم.

نه، غلط بودم آنگاه که گفتم می‌دانستیم

که به دنبالِ چه‌ایم!)

مشعلی بر می‌افروزم

می‌خزم در سرداب

و بدان منظرِ خوف

چشم برمی‌دوزم:

خفته بر چربی و پوسیدگیِ‌ تیره‌مغاک

پدرانم را می‌بینم یک‌یک

مُرده و خاک‌شده،

استخوان‌ها همگی از پی و گوشت

رُفته و پاک‌شده.

چشم‌هاشان را می‌بینم تنها

که هنوز

زنده است و نگران می‌گردد

در تهِ کاسه‌ی خشکیده‌ی خویش.

من به زانو در می‌آیم

و سرافکنده به‌زاری می‌گویم:

«پدران، ای پدران!

نگرانی‌تان از چیست؟

ما خطاهامان را معترفیم.

به مکافاتِ خطاهاست که اکنون اینسان سرگردانیم

در زمان‌هایی مجهول

به دیاری همه هول

به فضایی همه بیم

وزنِ زنجیر کمرهامان را می‌شکند

زخم‌های تنِمان خون می‌بارد

و چنان باری از خفّتمان بر دوش است

که نه اشکی بر چشم توانیم آورد از شرم

و نه آهی بر لب از بیم...

نگرانی‌تان از چیست؟

ما خطاهامان را معترفیم

و به جبرانِ خطاهامان می‌کوشیم.»

پدران

اما

در پاسخ

با نگاهی از نفرت

سوی من می‌نگرند

ــ با نگاهی که به آهی می‌ماند ــ

و به آرامی

در کاسه‌ی سر

چشم‌هاشان را

می‌بینم

(انگورکِ چندی از قیر)

که به حسرت می‌جوشد

می‌کشد راه و فرو می‌چکد آهسته به خاک

و به حسرت می‌ماسد ــ

و تمام!

همه رؤیایم این است.

شاید این رؤیا اخطاری باشد.

شاید این رؤیا می‌گوید کفاره‌ی نادانیِ ما چندان سنگین است

که به جبرانش دیری باید

هر زمان منتظرِ فاجعه‌یی دیگر باشیم.

من نمی‌دانم تعبیرش چیست

یا اشارت به چه دارد، اما

همه‌ی زندگی من شده این وحشت

این کابوس

این تکرار.

با خودم می‌گویم:

«قصه‌ی بی‌سروته!

من نباید در فکرش باشم.

علتش معلوم است:

بس‌که لاینقطع از مُرده و از قاری

بس‌که لاینقطع از گور و کفن، مرگ و عزاداری

شاید

صبح تا شام سخن می‌گویند...

نه،

با کمی کوشش

از خاطره پاکش خواهم کرد!»

اما

لحظه‌یی دیگر

این رؤیا

باز ازنو!

لحظه‌یی دیگر و

پیمودنِ این راهِ دراز

از نو!

راستی را

مختوم

من به تقدیر و به پیشانی و اینگونه اباطیل

ندارم باور.

اگر از من شنوایی داری

می‌گویم

هر کسی قطره‌ی خُردی‌ست در این رودِ عظیم

که به تنهایی بی‌معنی و بی‌خاصیت است،

و فشارِ آب است

آن ناچاری

که جهت‌بخشِ حقیقی‌ست.

ابلهان

بگذار

اسمش را

تقدیر کنند.

حرفِ من این است:

قطره‌ها باید آگاه شوند

که به هم‌کوشی

بی‌شک

می‌توان بر جهتِ تقدیری فایق شد.

بی‌گمان ناآگاهی‌ست

آنچه آسان‌جو را وامی‌دارد

که سراشیبی را

نام بگذارد تقدیر

و مقدّر را

چیزی پندارد

که نمی‌یابد تغییر.

رودِ سردرشیب این را مفتِ خود می‌شمرد؛

رودِ سردرشیب

به همین ناآگاهی زنده‌ست،

و به نیروی همین باورِ تقدیری

زنده و تازَنده‌ست.

اینچنین است که ما هم ــ من و تو ــ

سرنوشتی اینسان می‌یابیم:

تو

غمین و مأیوس

می‌نشینی ساعت‌ها

سر سکّو

جلوِ خانه‌ی تاریکت

غرقِ اندیشه‌ی بی‌حاصلیِ این همه سال

که چه بیهوده گذشت؛

و من

این گوشه

در این فکرِ عبث

که بیابم جایی هم‌نفسی:

غمگُساری که غمی بگذارم با او

باری از دل بردارم با او.

و در این ساعت

رود

سرخوش از باورِ تقدیری‌ آسان‌جویان

همچنان در تک و در تاز است؛

که چنین باور

تا هست

عمرِ آن بهره‌کشِ قحبه دراز است.

آه، مختوم‌قلی

من گهگاه

سردستی

به لغت‌نامه

نگاهی می‌اندازم:

چه معادل‌ها دارد پیروزی! (محشر!)

چه معادل‌ها دارد شادی!

چه معادل‌ها انسان!

چه معادل‌ها آزادی!

مترادف‌هاشان

چه طنینِ پُر و پیمانی دارد!

وای، مختوم‌قلی

شعر سرودن با آن‌ها

چه شکوه و هیجانی دارد!

نه!

من نمی‌خواهم باشم

تنها

نوحه‌خوانی گریان. ــ

می‌بینی؟

کارِ من این شده است

که بیایم به اتاقم هر شام

و به خاموشی خورشیدی دیگر

کلماتی دیگر گریه کنم.

گاه با خود می‌گویم:

«سهمِ ما

پنداری

شادی نیست.

لوحِ پیشانی ما مُهرِ که را خورده؟ خدا یا شیطان؟»

باز می‌گویم:

«هرچند

دائماً مرثیه‌یی هست که بنویسی

یا غریوِ دردی

که دلت را بچلاند در مشتش،

و به هر حالی

هست

دائماً اشکِ غمی گُرده‌شکن در چشم

که سراپای جهان را لرزان بنگری از پُشتش ــ

هرچند

نابکارانی هستند آن‌سو

(چیره‌دستانی در حرفه‌ی «کَت‌بسته به مَقتَل بردن»)

و دلیرانی دریادل این سو

(چربدستانی در صنعتِ «زیبا مردن») ــ

همه‌جا هست اگر چند

(به خود می‌گویم باز)

پُلِ متروکی بر بسترِ خُشک‌آبی

در یکی جاده‌ی کم آمدوشد

که پسین‌منزل و پایانِ رهِ مردمِ دریادل باشد،

باز

زیرِ پُل

دریا

از جوش نمی‌ماند

زیرِ پُل

دریا

پُرصلابت‌تر می‌خواند.»

روزگاری

با خود

دردمندانه می‌اندیشیدم

که پیام از توفان‌ها نرسید

و نسیمی که فرازآمد از گردنه‌های صعب

بر جسدهایی بیهوده وزید ــ

به جسدهایی

آونگ

بر امیدی موهوم‌ـ

لیک اکنون دیگر

مختوم

من هراسم نیست

اگر این رؤیا در خوابِ پریشانِ شبی می‌گذرد

یا به هذیانِ تبی

یا به چشمی بیدار

یا به جانی مغموم...

نه

من هراسم نیست:

ز نگاه و ز سخن عاری

شب‌نهادانی از قعرِ قرون آمده‌اند

آری

که دلِ پُرتپشِ نور اندیشان را

وصله‌ی چکمه‌ی خود می‌خواهند،

و چو بر خاک در افکندندت

باور دارند

که سعادت با ایشان به جهان آمده است.

باشد! باشد!

من هراسم نیست،

چون سرانجامِ پُراز نکبتِ هر تیره‌روانی را

که جنایت را چون مذهبِ حق موعظه فرماید می‌دانم چیست

خوب می‌دانم چیست.

۲۰ تیرِ ۱۳۶۰

© www.shamlou.org سایت رسمی احمد شاملو